søndag 10. mai 2020

Norveç'ten korona raporu - 6


Türkiye’de anneler gününü kutladığımız bugün, ben de koronayla ilgili bilgilendirmemize başlamadan önce tüm annelerin anneler gününü kutluyorum.

 Ayrıca bu hafta, 8 Mayıs, Norveç’in 1945’de Alman işgalinden kurtulup, bağımsızlığına kavuşmasının yıl dönümüydü. Bu önemli gün de kutlu olsun.

 Şimdi... Bu hafta Norveç’te alınan önlemlerde daha da fazla açılma oldu. Acaba bu açılmalar neler? Okullarda durum nasıl olacak? Restoranlara gidebilir miyiz? Yeni kurallar hangileri? Koronayı alt edebildik mi? Artık rahatlayabilir miyiz? gibi konulardan bahsedeceğiz.

Geçtiğimiz Perşembe gününün Norveç için tarihsel bir gün olduğunu söyleyelim. Artık okullar açılıyor. Futbola geri dönülüyor. Ama, dayanışma devam ediyor diyerek, hala rahatlayamayacağımızı söyleyerek söze başlayalım. Çünkü virüsün yayılmasını su an için kontrol altına almış olabiliriz ama virüsün iki önemli özelliğinde bir değişim olmadı: birincisi bu virüs hala, normal soğuk algınlığı virüslerine göre çok daha bulaşıcı; ikincisi de vücut direnci şu ya da bu nedenle düşük olanlar için hala ciddi bir tehlike oluşturmaya devam ediyor. Ayrıca virüsü şu an için kontrol altına almış olmamız, epideminin yayılma oranının yeniden yükselmeyeceği anlamına asla gelmiyor!

Norveç genelinde ve Oslo özelinde salgın hakkında sayılarla güncelleme

Önce dünyaya bakalım. Su an, yani 10 Mayıs saat 22 itibariyle, dünyada koronadan 279 892 hayatini kaybetmiş durumda. Geçen hafta 3 Mayıs itibariyle 243 831 ölü vardı. Yani bir hafta içinde dünya nüfusu koronaya bağlı olarak 34 000 kişi kadar azalmış durumda! Tabi bu çok üzücü bir rakam. Ancak sevindirici olan şey, bu sayının bir önceki haftaya, yani 50 000’e göre % 30 düşmüş olması! J

 Norveç’te hala dikkatli olmamız gereken ama olumlu bir sürecin içinde olmaya devam ediyoruz. Norveç’te 9 Mayıs’a dek tespit edilen vaka sayısı 8099 (geçen hafta: 7 710). Hastanelerde 18. hafta itibariyle toplam 1010 (geçen hafta: 998) kişi tedavi gördü. Su an itibariyle hastanede yatan toplam hasta sayısı 60. Geçen hafta bu sayı 81 idi. Bu sayı Mart sonu Nisan başındaysa en yüksek seviyeye, 300’lere ulaşmıştı.

 Şu an hastanede bulunan 60 kişinin 16’si (geçen hafta: 47) yoğun bakımda. Şu ana dek koronadan hayatını kaybedenlerin sayısı ise geçen haftadan bu yana 13 kişi artarak 217’ye ulaştı.

 Yeni korona vakası sayısı düşmeye devam ediyor. Geçtiğimiz hafta, yani 18. hafta itibariyle yeni vaka sayısı 247. Bu sayı, geçen hafta 359, en çok olduğu hafta olan 13. haftada ise 1750 idi. Yani getirilen önlemlerin işe yaradığını hala görmekteyiz.

 R ya da “reprodüksiyon” sayısı, yani virüsü kapmış bir kişinin virüsü ortalama olarak kaç kişiye bulaştırdığını gösteren sayı, 20. Nisan – 8. Mayıs arası dönemde 1’in oldukça altına, 0,49’a düşmüş durumda. Bu da oldukça olumlu bir gelişme.

 Oslo, Norveç’te nüfusuna oranla en çok vaka sayısının görüldüğü yer olmaya devam ediyor. Çok şükür ki, diyelim, Oslo’da da sayı düşmeye devam ediyor. 17. haftada 149 olan yeni vaka sayısı, 18. haftada 83’e inmiş durumda.

Ancak örneğin Sağlık Direktörü Yardımcısı Geir Stene-Larsen, “Tehlikenin geçtiğini düşünmek naiflik olur,” diyor. Virüsün nüfusun sadece %1’ine bulaşmış olduğunu, bunun “sürü bağışıklığı” için yeterli olmadığını, epideminin her an yeniden baş gösterebileceğini söylüyor.

 Dolayısıyla her zaman tekrarladığımız tedbirleri tekrarlayalım:
 1. Aramızda mesafe olacak
 2. Elimizi sık sık yıkayacağız
 3. Kendimizde en ufak bir üşütme, öksürük, ateş, nefes alma zorluğu... gibi belirtisi gördüğümüzde evden çıkmayacağız.

Ve yine dönemin atasözünü tekrarlayalım: “Mesafeyi uzak, moralini yüksek tut!”


Karma strateji

·      Norvec’te şu an uygulanan korona stratejisine ”karma (ya da hibrit) strateji” demek uygun sanırım. Bu, bir yandan toplumu yavaş yavaş eski haline döndürmeye çalışırken, bir yandan da alınan tedbirlerin devam etmesi, ancak amaca daha yoğunlaşması anlamına geliyor. Bu anlamda da dört kritik sözcük karşımıza çıkıyor: test etmek, izini sürmek, izole etmek ve tedavi etmek. Toplum sistematik bir biçimde test edilecek, bir bulaşma olayı olduğunda virüsün izi sürülüp başka kimlere bulaşmış olabileceği anlaşılacak, virüsün bulaşmasını önlemek için hasta olanlar izole edilecek ve nihayet, hasta olanlar efektif bir biçimde tedavi edilecek!

·       Oslo’da günlük test kapasitesi 7000 civarında. Hükümet, belediyelerin teste ağırlık vermesini, daha çok kişiyi (nüfusun % 5’i, yani Oslo’da 35 000 kişiyi) test etmesini istiyor. Yeni kurallara göre, koronaya yakalanmış olabileceğini düşünen herkesin test edilmesi de bekleniyor ama, aralarında Oslo da olmak üzere pek çok belediyede yeterince test malzemesi, örneğin maske ve korunma giysisi yok. Oslo Belediyesi’nin Yerel Sağlık Bakanı Robert Steen de bu konuyu Sağlık Bakanligi’na iletti. Umarız bu sorun kısa zamanda çözülür.

·       Bu arada Norveç’in 15 Temmuz’ kadar, en çok eksikliği duyulabilecek 50 çeşit ilaç satın almak için gerekli 1 milyar kronu ödeyerek, bu ilaçları depolayacağını da belirtelim.

·       Geçen haftadan bu yana alınan önlemlerde yine bir takım hafiflemeler oldu. Bunların en önemlileri:

  • ·      Öncelikle Halk Sağlık Enstitüsü (FHI, Folkehelseinstituttet), 14 günlük karantina süresinin çok uzun olduğunu belirtiyor. Hükümet de bu kanıya uygun olarak, karantina süresini 14 günden 10 güne indirdi. Hastalığın son dört gününde bulaştırma olasılığı oldukça düşük olduğu için.
  •  ·      Tüm ilk ve orta dereceli okullar açılıyor. Bu ve eğitimle ilgili diğer konulara, aşağıda ayrıntılı olarak değineceğiz.
  • ·       Özel ortamlarda artık aynı evde oturmayan 5 değil, 20 kişiye kadar biraraya gelebileceğiz. Tabi aramızda hala en az 1 metre olması koşuluyla.
  • ·       Spor salonları (“idrettshall”) açılacak. Gardroplarin kullanılmaması koşuluyla.
  • ·       Dışarıdaki faaliyetlerde 50 kişiye kadar bir arada olunabilecek. Arada hala en az 1 metre olması ve faaliyetten sorumlu bir kişi olması koşuluyla. 
  • ·      Sağlık personelinin yurt dışına çıkma yasağı kaldırıldı. Ama tabi yurt dışına çıkılmaması ve eğer çıkılmışsa, Norvec’e dönüldüğünde karantina uygulaması devam ediyor.
  • ·       Futbol antremanlarina başlanıyor. Maçlara 15 Haziran’dan önce başlanmayacak.
  • ·      Büyükanneler ve büyükbabalar torunlarını görebilecek. Tercihan açık havada. İçerideki görüşmelerde yine mesafeye dikkat etmek lazım.
  • ·       İşyerleri hala evden calisabilenlerin evden çalışmasını sağlamakla yükümlü (hjemmekontor”)

  
Bir de 1 Haziran’dan itibaren izin verilecek olan konulara bakalım:
  • ·      Yiyecek satmayan pub’lar vs. de açılacak.
  • ·      Eğlence parkları (Tusenfryd gibi) açılacak.
  • ·      Düzenli yüzme faaliyetleri başlayacak


15 Haziran’dan itibaren ise:
  • ·      Futbol maçları (ama bos tribünlerle J) başlayacak.
  • ·      200 kişi, arada 1 metre olması koşuluyla, bir araya gelebilecek.
  • ·      Spor merkezleri (“treningssentere”) açılacak
  • ·      Havuzlar  açılacak
  • ·      Spor yapan gruplar, arada 1 metre olması koşuluyla, 20 kişi olabilecek


Oslo Belediyesi'nin ekonomisi zor durumda

Korona krizine bağlı olarak Oslo Belediyesi’nin gelirlerinde ciddi düşme, harcamalarında da ciddi bir artış var. Gelir düşüşü esas olarak Ruter bilet gelirlerinin düşmesinden, vergilerin ertelenmesinden ve sıcak geçen kıştan ötürü fazla yakıt kullanılmaması ve bu yüzden Belediye’ye ait enerji şirketinin gelirlerindeki düşmeden kaynaklanıyor.

 Harcamalar da doğal olarak hijyene bağlı önlemlere giden paralar, hastalanan ya da karantinada olan personel dolayısıyla “vikar” kullanımı,vb. gibi, koronadan önce akla hayale gelmeyecek sebeplerle artmış bulunuyor.

 Bu harcamalar yaklaşık olarak tam 2,4 milyar krona ulaşmış durumda. Devletten belediyeye su ana dek yapılmış yardım ise 1,3 milyar! Yani Oslo Belediyesi’nin 1,1 milyar açığı var! Bu yüzden aralarında SV’nin de bulunduğu muhalefet partileri, Parlamento’da hükümetin belediyelere yardımı arttırmasını talep ediyor. Hükümet te bu konuda bir kurul oluşturdu. Ancak kurul çalışmalarını ancak önümüzdeki yıl Nisan ayında tamamlayacak. Gerçekten umuyorum ki hükümet o kadar beklemez ve belediyelerin harcama açığını mümkün olduğu kadar çabuk kapatır yoksa Oslo hükümetindeki partiler ne seçim sözlerimizi yerine getirebiliriz (mesela AKS’in bütün Oslo’da ücretsiz olması gibi) ne de belediyenin sorumlu olduğu ana okulu, okul, yaşlı bakımı, çevre ve sosyal hizmetlerde yapmamız gerekenleri hakkıyla yapabiliriz!


Okullar

Öncelikle yarından itibaren ve en genç Çarşamba gününe kadar, tüm ilk ve orta dereceli okullar açılıyor. Hükümetin bu kararını Oslo Yerel Eğitim Bakanı Inga Marte Thorkildsen da destekliyor.[1]

Oslo’da 200 ilk ve orta dereceli okul (liseler de içinde), 80 000 civarında öğrenci ve 15 000 çalışan var. Şimdi, okullarda, merkezi olarak tanımlanmış olan bulaşıcı hastalığı önleme kurallarının, örneğin her sınıfta en çok 20 öğrenci olması gerektiği gibi, pratikte nasıl uygulanacağına her okulun kendi yönetimi karar veriyor. Okuldan okula değişebilecek bu önlemlerden bazıları şunlar olacak gibi görünüyor:
  • ·      Haftada bir ya da bir kaç gün “hjemmeundervisning” (evde eğitim görme)
  • ·      Sınıfta ders görme önceliğinin küçük sınıflara verilmesi, büyük sınıfların okul gezileri gibi dışarda daha çok eğitim görmesi,
  • ·      Lise sınıflarının iki günde bir okula gitmesi
  • ·      Sınıftaki dersin, o gün okula gelmeyen öğrencilere internet üzerinden anında yayınlanması (“streaming”)
  • ·      Farklı seviyedeki sınıfların okula farklı saatlerde başlayıp, bitirmesi
  • ·      Okulun spor salonları kapalı olacağı için spor derslerinin dışarda yapılması


 Kapalı olan ana okulları ve ilkokullar yüzünden hep evde kalmak durumunda olan ve ailelerden şiddet görmek veya hiç ilgi görmemek gibi, zor durumda olan çocuklardan endişe edildiğini daha önce de belirtmiştik. Bu endişe sürüyor. Zor durumda olduğunu düşünülen çocuklar konusunda Barnevern ile iletişime geçmeleri konusunda dinleyicilerimizden de istekte bulunmuş olalım. Zor durumda bir çocuk gördüğünüzde lütfen Barnevern ile iletişime geçiniz!

 Bunun dışında:
  • ·      Halk Yüksek Okulları (“Folkehøgskoler”) yaza kadar kapalı kalmaya devam edecek.
  • ·      Ehliyet okulları açılıyor.
  • ·      Bingo salonları vs. açılıyor.
  • ·      Üniversite, yüskek okul ve meslek okulları uzaktan eğitime devam edecek.
  • ·      “Voksenopplæring” ve mültecilere yönelik eğitime 20. haftadan itibaren başlanacak.



Restoranlar ve içki satan yerler

Içki satan yerlerde geçerli olan kurallar şöyle:

·      Sadece Næringsetaten’a (Oslo’nun yerel ”Calisma Bakanligi”) kayıtlı olan işyerleri alkol satabilecek.

·      Bu konuda bir risk analizi hazırlanmakta.

·      Beş kişiden çok kimse bir arada oturup grup oluşturamayacak. Aynı evde kaliniyorsa bu sayı beşten çok olabilir.

·      Gruplar arasındaki mesafe en az 1 metre olacak ya da buna es değerde bir çözüm olacak

·      Restoran ya da pub’deki tüm müşteriler arasında en az 1 m olmasına mümkün olduğunca gayret edlecek

·      İçki satan yerler sabah 3’e kadar değil, akşam 11.30’a kadar açık.

 Bu arada Oslo’da dışarda içki satışının yeniden serbest bırakılmasından bu yana 60 mekanda kontrol yapıldığını, bunlardan 9’unun ihtar aldığını, ama hiçbirinin kapatılmadığını, bunu da sevindirici bulduğumuzu da ekleyelim.

Eleştirel sesler

Aftenposten Gazetesi, hükümetin koronanın ilk zamanlarında medyaya karşı yeterince açık olmamakla eleştiriyor. Hükümet tüm Norveç’i “kapatma” kararı aldığında, bu kararı ne gibi bilgilere, tartışmalara, bilimsel bulgulara dayanarak aldığını sorduklarını, ama cevap alamadıklarını yazıyor. Hastanelerin de, basının hastanelere gitmesini onaylamamış olmasını eleştiriyor.[2]

Halk Sağlık Enstitüsü (FHI, Folkehelseinstituttet), ana okulları, ilk ve orta dereceli okulların kapatılmasının korona virüsünün yayılmasında çok az etkili olduğunu belirtiyor. Zaten şimdi, FHI ve Sağlık Bakanlığı (Helsedirektoratet) 12 Mart’da hükümet Norveç’i “kapama” kararı aldığında ana, ilk ve orta dereceli okulların kapatılmamasını önerdiği ortaya çıkıyor.

Ekonomik sonuçlar

İşten çıkarılanların dörtte birinin işlerine geri döndüğü iyi bir haber. Ama korona krizinden beri 300 000 kişinin işsiz olduğunu da hatırlatalım.

 Geçen hafta, iş bulma konusunda sıkıntı yaşanacağı için, pek çok gencin yüksek eğitime başvurduğunu, ancak var olan kapasitenin ihtiyacı karşılamadığı için pek çok kişinin ret cevabı aldığını söylemiştik. Hükümet, bu hafta, kapasitenin 4 000 kadar arttırılacağı müjdesi verdi ama geçen seneden bu yana artışın 12 000 civarında olduğunu, bu durumun ihtiyacın ancak üçte biri karşılayacağını söyleyelim.

 Gençler için özellikle ilk işlerini bulmak çok daha zor olabilir. Bu dönemde, herhangi bir ise başlamalarının hiç çalışmamalarından daha iyi olacağını düşünüyorum.

 Okulların kapalı olmasının Norvec’e 1,7 milyar krona mal olduğu, 2019’a göre üç katı oranında NAV’a “günlük para istemi”nde (Dagpenger) bulunduğu, hastanelerin kapasitesini yarıya indirdiği, 250 000 konsültasyon ya da operasyonun ertelendiği, toplam endüstriyel üretimin müthiş oranda düştüğü belirtiliyor.

 Bu durumun nasıl düzeltileceği konusunda sağcı ve solcu partilerin çözüm önerileri elbette farklılık gösteriyor. Bizim SV olarak bu konudaki önerilerimiz arasında, “arbeidsavklaringspenger”de yapılan kısıtlamaların kaldırılması, sosyal yardımın arttırılması var.

Diğer gözlemler

Oslo’da sokakta yaşıyan uyuşturucu bağımlıları arasında koronanin yayılma riski çok yüksek. Uyuşturucu alışverişini para kullanarak yaptıkları, tokalaştıkları, vs. için.

 Oslo Yerel Sosyal İşler Bakanı Omar Gamal, ki kendisi de benim gibi SV partisindendir, bunlara ulaşmanın çok zor olduğunu ancak önlemler aldıklarını söylüyor. Bunlara ulaşmaya çalışan personel de bir anlamda kendi sağlıklarını riske atmış oluyor. Bu önlemlerin arasında uyuşturucu bağımlılarına antibac, iğne, vs. dağıtmak, bilgilendirmek, test için özel test istasyonu kurmak, polisin bu çevrelerde daha çok görünmesi var. Koronaya yakalanmış ya da yakalanma riski olanlara Belediye özel merkezlerde bakım ve tedavi hizmeti veriyor.

 Bu arada çok fazla kişinin mesafeyi gözetmeden birarada bulunması gibi kurala uymama durumlarını, ”TRiO – Trygg Oslo” app’i ile Yerel Acil İşler Bakanligi’na (”Beredskapsetaten”)a haber verebilirler.

 Likestillingssenteret (Cinslerarası Eşitlik Merkezi) Korona krizi sırasında evdeki koşulların sağlanması konusunda kadınların daha büyük bir sorumluluk aldığını belirtiyor. Çocuklarla oynama, ders yapma, ödevlere yardım etme, yemek, temizlik yapmak konusunda. Üstelik erkekler daha çok işten çıkmış ya da evden çalışıyor olmasına, ve daha çok kadınlar “samfunnskritisk” (yani toplum için kritik öneme sahip) işlerde çalışıyor olmasına rağmen! Ancak kadınlar da erkekler de daha az stres olduğunu, aileye daha çok zaman ayirabildiklerini, yaşam kalitelerinin arttığını belirtiyor.

 Oslo’da korona dönemindeki ilk konser bu Perşembe akşamı, Sentralen’da gerçekleştirildi. 46 kişilik izleyici grubu, aralarında mesafeyle, maskeleri takılmış olarak bir konser izledi. Anlatılana göre konser başladıktan sonra tüm bunlar unutuldu ve izleyenler Jarle Bernhoft’in gitar koserini büyük bir keyifle izlediler.

 Evet...  Korona sohbetlerimize bu gece son vermeden önce, önümüzdeki Pazar günü Norvec’in milli bayrami, 17 Mayis’in normal 17 Mayis’lardan farklı geçeceğini, sokaklarda çocukların ne yazık ki güzel resmi geçişlerini yapamayacaklarını söyleyelim. Ama bandolara izin var. Okullarda da belki küçük programlar olabilir. Ancak TV izlemek mutlaka çok güzel olacaktır. Aynı zamanda Oslo Belediye Başkanı, parti arkadaşım Marianne Borgen’in bir daveti olduğunu buradan dinleyicilerimize duyuralım: tüm çocuklar 17 Mayis’la ilgili yaptıkları resimleri Marianne Borgen’a yollayabilir: ordforeren@oslobystyre.no adresine yollayabilirler. Marianne Borgen bütün resimleri 17 Mayıs günü Norveç kral ve kraliçesine iletecek! Haydi çocuklar! J




[1] Aftenposten, 8 Mayis 2020.
[2] Aftenposten, 10 Mayis 2020, ”Kritisk journalistikk i koronaens tid”, Tone Tveøy
Strøm-Gundersen.

Ingen kommentarer:

Legg inn en kommentar