İzmir Depremi üzerine: Depremle mücadelemizin “baş etmek” üzerinden değil, “süreci yönetmek “ üzerinden sürdürülmesi gerekir

FOTO: TUNCAY DERSINLIOGLU / REUTERS

MUSTAFA ÇOBANOĞLU

İnşaat Mühendisi

ABD Jeolojik Araştırmalar Merkezi’ne (USGS) göre Dünya üzerinde her yıl yaklaşık 500.000 deprem meydana geliyor. Bunların 100.000’i hissediliyor. Hissedilenlerin binde biri yani 100 tanesi büyük hasara neden oluyor. Depremlerin % 90’dan fazlası, yer kabuğunu oluşturan bir düzine levhanın hareket ederken birbirlerine sürtünmesi nedeniyle oluşuyor.

Yerkürenin levhalarını ayıran hatlara “fay” ya da Türkçe adıyla “yer kırığı” diyoruz. Dünyanın en uzun dolayısıyla en şiddetli depremlerini oluşturan fay hattı, Pasifik Deprem Kuşağı’dır. Güney Amerika kıtasının güney ucundan Kuzey Amerika kıtasının kuzey ucu Alaska’ya kadar uzanan ve Alaska’nın güneyinden Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Pasifik Adaları üzerinden Yeni Zelanda’ya ulaşan bu dev fay hattı, adeta Pasifik Okyanusu’nun sınırlarını tanımlıyor. Bu hat üzerinde tüm depremlerin % 80’i gerçekleşiyor.

Depremlerin % 17’sinin gerçekleştiği ikinci büyük deprem kuşağı, Endonezya’dan başlayarak Himalayalar üzerinden Akdeniz’i geçip Atlas Okyanusu’na kadar uzanıyor. Bu fay hattına Alp-Himalaya Deprem Kuşağı deniyor. Ülkemiz bu kırığın üzerinde oturuyor.

Yerkürenin çatlaklarının oluştuğu milyonlarca yıllık jeolojik çağlar boyunca bir sürtün(ş)me noktası olan bu kara parçası, Anadolu, insanlık tarihinin bilinen en eski uygarlıklarına da ev sahipliği yapmış, binlerce yıl pek çok kültürü, yaşam biçimini, inanışı ağırlamıştır.

Tarih boyunca bu topraklarda yaşayan topluluklar, deprem dahil tüm doğal afetleri, üstesinden gelemeyecekleri üstün güç kabul edip uzak durmayı tercih etmişlerdir. Anadolu’da sel deresinin üstüne, yakınına ev kurulmaz. Yüksek yüksek tepelere ev kurulur.

Tarihi yolların hiçbiri, aslında en kolay izlenecek güzergah olsalar da, dere yataklarından geçmez. Yüksek yamaçlardan geçer. Her ne kadar bu güzergahların eşekler tarafından oluşturulduğu söylense de… Bu şaka yollu takılma, yüzyıllar boyunca insan ve yük taşıyan eşeklerin gen haritalarında bir takım izler oluştuğu ve geçmişte zarar gördükleri güzergahları tekrar etmedikleri şeklinde açıklanabilir.

Nitekim NASA’nın danışmanı Prof. Karl Sagan “Kozmoz” adlı kitabında; geçmişten günümüze taşınan bilgiler, uygarlıkların ve bilgi hazinelerinin yok oluşu ile ilgili yazılarında, insanlığın en büyük bilgi hazinesinin insan geni ile transfer edilenler olduğunu belirtmektedir. Bu genetik transfer özelliğinin tüm canlı organizmalar için geçerli olduğunu biliyoruz.

Günümüzün konusu olan depremleri insanlar olarak duyularımızla ve hatta tüm bilgi ve teknoloji birikimimizle önceden fark edemez iken, pek çok hayvanın bunu saatler ya da dakikalar öncesinden hissettiğini ve etrafına uyarıcı tepki verdiğini artık biliyoruz.

Depremle mücadelemizin “baş etmek” üzerinden değil “süreci yönetmek “ üzerinden sürdürülmesi gerekir. Doğal afetler bu gün gelinen teknolojik düzeye rağmen insanlığın baş edebileceği boyutların üzerindedir. Afetlerin yarattığı tehlikelerin büyüklüğü, geçmişe yönelik datayı işleyerek geleceğe yönelik olasılık hesapları ile belirlenir ve emniyet ile ekonominin dengesi üzerine oturtulur. Bu nedenledir ki deprem konusunda Pasifik kıyı ülkesi Japonya dünyanın en ileri bilgi ve teknoloji birikimine sahip olmasına ve düşey atımlı depremlerin denizlerde yarattığı dalga etkisine “Tsunami” adını koyan ülke olmasına rağmen, birkaç yıl önce en önemli nükleer santrallarından birini Tsunami’den koruyamamıştır. Bunun sebebi emniyet ekonomi dengesindeki olasılık öngörüsünün aşılmasıdır.

İzmir depremi 6.8 rihter ölçeği ile orta üstü büyüklükte bir deprem kabul edilebilir. Etkilediği alandaki insan nüfusunun, Aydın ve İzmir’in yoğun nüfuslu ilçeleri ve İzmir merkezle birlikte 5 milyon olduğunu varsayarsak, gerek can kayıpları gerekse yapısal hasar açısından ucuz atlatıldığını söylemek mümkündür.

Toplum deprem risklerine karşı bunca duyarlıyken ve pek çok yasa, yönetmelik vb. düzenlemeler yapılırken, konut stokunu iyileştirmek gerekçesiyle başlatılmış olan kentsel dönüşüm, sistematik ve kapsamlı bir planlama çalışması olmaktan çıkmıştır. Bu alandaki çalışmaların yapsat sektörü üzerinden sonuç vermesini beklemekten acilen vazgeçilmelidir. Daha da önemlisi bir yandan alt yapısı ve üst yapısıyla kentsel dönüşüm programları uygulanırken diğer yandan cüzi paralar ödenerek yasa dışı, güvensiz, hesapsız, projesiz binlerce yapının “İmar Barışı” adı altında yasal statüye büründürülmesi, bu barışın özel hastaneleri bile kapsaması acilen müdahale edilmesi gereken, kabul edilemez bir yanlıştır.

Bu depremde ve son yıllardaki tüm depremlerde çoğunun genç gönüllülerden oluştuğunu bildiğimiz Kurtarma Ekiplerini, etraflarında dönen kameralara rağmen özen ve ciddiyetle işlerini yapıp hayatlar kurtardıkları için bu sürecin sessiz kahramanları ilen etmek gerekir.

Depremden etkilenmiş tüm bölge halkına geçmiş olsun diyorum. Ölenlere rahmet, yakınlarına baş sağlığı ve sabır, yaralananlara acil şifalar diliyorum.