søndag 28. juni 2020

Norveç’te korona vakalarında Haziran sonu itibariyle durum nasıl? NAV şefi neden istifa etti? Yurt dışına seyahat konusunda ne gibi değişiklikler var?




Norveç’te korona vakalarında durum nasıl? Spor salonlarında yapılan araştırma kornanın dağılması konusunda neler gösterdi? NAV şefi neden istifa etti? Yurt dışına seyahat konusunda ne gibi değişiklikler var?

En oppsummering på siste ukens hendelser knyttet til korona, helse- og økonomikrisen i Norge og i Oslo - på mitt morsmål, tyrkisk.)

Bu sorulara cevaplarla 28 Haziran akşamı, Radyo Inter FM’deydik.



Öncelikle sevgili dinleyicilerimize iyi aksamlar dilemek isterim. Sonra da bir politikacı olarak, bana bu şekilde halkımızı bilgilendirme fırsatı verdiğiniz için radyonuza teşekkür ederim.

Bugün öncelikle salgının Oslo ve Norveç’teki şu anki durumundan bahsedeceğiz. Korona hastalığı, aşı, ilaç vs. konularındaki gelişmelere değineceğiz.  Sonra spor, kültür ve çocuklar ve gençlerle ilgili bir takım yeni bilgilerden bahsedeceğiz. Son olarak da seyehatla ilgili konulari ve krizin ekonomik sonuçlarına dair güncel haberleri ele alacagiz.


Norveç’te tatilde, evimizden uzakta tatil yaparken hastalanırsak, bulunduğumuz belediyeyle irtibata geçeceğiz. Kendimizi test ettireceğiz. Eğer ilgililere ulaşamıyorsak, 116 117 numaralı telefonu arayabiliriz. Test olana kadar, kendimizi mümkün olduğu kadar izole edeceğiz. Başka kişilerle bir arada olmayacağız. Eğer test pozitif çıkarsa, kendimiz ve ailemizle birlikte mümkün olan en çabuk şekilde evimize döneceğiz.

 Bazı belediyeler, örneğin Norveç’in güneyindeki tatil beldelerinden Kragerø’nün belediyesi, gelen turistlerden, hastalanırlarsa dönüp, kendi belediyelerinde test olmalarını istiyor.[1]

 Sayılar / sağlık

Norveç’te korona vakaları sadece Lillestrøm ve Lørenskog belediyelerinde yükselme gösteriyor.[2] Diğer belediyelerde yeni vaka sayısı aşağı yukarı son haftalardaki gibi gitmeye devam ediyor:



Lørenskog’da son bir haftada, günde 1’in üzerinde, Lillestrøm’de ise günde 2 yeni kişide korona görüldü. Lørenskog’daki Belediye Uzman Doktoru Randi Mijøn, toplumun kurallara eskisi kadar çok uymadığını söylüyor. [3] Her iki belediyede de yeni vakalar, 8 vaka Lørenskog’da Solheim Okulu’nda olmak üzere, ilkokullarda görüldü. Lillestrøm’de Strømmen’de Sagdalen Okulu’nda birden çok sayıda çalışanda ve öğrencilerde virüse rastlandı. [4]

Oslo’da, Cuma’yı Cumartesi’ye bağlayan gece, barların sabah 3’e kadar açık olduğu ilk geceydi. Çok fazla kavga, gürültü-patırtı oldu. Polis Oslo, Asker ve Bærum’da tam 170 olayla uğraştı. Ne yazık ki hiç kimse korona kurallarına uymadı. Yardımcı Sağlık Direktörü Espen Nakstad, herkesin aklını başına almasını istedi.

 Dün, İsveç’ten vikar olarak gelen bir hemşirenin, Sandnessjøen’deki Helgeland Hastanesi’nde 1 hafta çalıştıktan sonra, koronalı olduğu ortaya çıktı. Dün ayrıca Helse Førde’de İsveç’ten gelen bir yardımcı (vikar) doktorda da korona tespit edilince, artık dışarıdan gelen “vikarlar” işe başlamadan test olmak zorunda. [5]   Bu doktorun tam 25 kişiyle temasta bulunduğu tespit edilmiş.

Norveç’te yeni vaka sayısında gecen haftaya göre biraz artış var. Haftada yaklaşık 85 yeni vakadan, haftada 105-110 yeni vakaya yükseldi. Yeni vakalar şimdi daha çok, 20 ila 29 yaş arasındaki, gençler arasında görülüyor. Mart ayında, ortalama yaş 51 idi! Bunun nedeni şimdi daha çok kişinin test ediliyor olması olabilir. [6]

Norveç’te şu an 16 kişi hastanede ve bunlardan 3’u yoğun bakım görüyor. Günde 15-20 yeni vaka görülmeye devam ediyor. Son 3 ölüm vakası ise Furusethjemmet’de bakım gören yaşlılar arasında görüldü.

 Norveç’te dün itibarıyla toplam 8828 korona vakası görülmüş, bunlardan 249’u hayatını yitirmiş durumda. 223 kişi yoğun bakımda tedavi gördü.

Norveç’te toplumun sadece % 1’i koronaya karşı bağışıklık oluşturmuş durumda. [7]
Bu konuda dünyanın gözü su anda Türkiye’nin üzerinde. Çünkü Türkiye’de 150 000 kişi antistoflar açısından test edilecek. Bu ”toplu test”in ”sürü bağışıklığı” konusunda önemli cevaplar vermesi bekleniyor. Teste katılacak olanlar rastgele seçiliyor. Bu kişilere araştırmaya katılmak isteyip istemedikleri soruluyor. Bir sağlık ekibi, katılmak isteyen kişileri evinde ziyaret edip test yapıyor. İki tür test yapılıyor: birincisi, ELISA denen kan testi. Vücudun koronaya karşı bağışıklığını ölçüyor. Diğeri de klasik korona testi: PCR. Şimdiye kadarki testler Türkiye’de nüfusun sadece % 1,5’uğunun bağışıklık kazanmış olduğunu gösteriyor. [8]

Toplumun “sürü bağışıklığı” kazanması için nüfusun %60-70’inin bağışıklık kazanması gerekiyor. 5000’den çok insanın olduğu İsveç’teki Stockholm şehrinde bağışıklık oranı yüzde sadece 10! Yani sürü bağışıklığı kazanmak hayal. Aşı bulunana kadar önlemlere devam etmek gerek!

 Daha önce de Londra’daki Imperial College’da bir aşı geliştirilip hayvanlar üzerinde olumlu sonuç verdiğini söylemiştik. BBC’nin haberine göre aşı şimdi insanların üzerinde denenmeye başlanıyor. Önümüzdeki hafta 300 kişide denenecek. Her şey yolunda giderse, Ekim ayında aşı 3000 kişide daha denenecek. Aşının 2021’in başlarında piyasaya verilebilmesi umuluyor.

 Bu arada Oxford Üniversitesinin de insanlar üzerinde bir başka aşı denediğini ekleyelim.

 Norveç’te daha çok test yapılması gerektiğini düşünüyorum. Bunu daha önceki programlarımızda da belirtmiştim. Bu konuda, benimle aynı fikirde olan BI’de profesör Erling Røed Larsen’in 22 Haziran Aftenposten’daki yazısına bakılabilir.

Öte yandan Covid 19’un vücutta yarattığı hasarlara bilinen bir yenisi daha eklendi. Haukeland Üniversite Hastanesi’ndeki doktorlara göre, korona, unutkanlık ve boş vermişliğe yol açıyormuş! Öte yandan araştırmacılar, koronanın, bazı çocuklarda da “Multiorgan inflammatorisk syndrom” türü geç reaksiyonlara yol açmış olduğunu belirtiyorlar.[9]

Krizin sağlık açısından diğer sonuçları

Norveç ”kapandığında” tam 274 000 kişinin tedavisi ertelenmiş! Hastanelerden alınan bilgilere göre, bu durumdan en çok etkilenen bölümlerin ortopedik cerrahi, kalp dahil toraks cerrahi, kulak-burun-boğaz, kalp hastalıkları ve ruh sağlığı hizmetleri olduğu ortaya çıkıyor.

Bu durumdan en çok etkilenen grupların arasında, ruh sağlığı hizmetleri alması gereken, ama randevuları ertelenen çocuklar ve gençler de var. Böyle tam 4367 çocuk ve gençten söz ediyoruz ne yazık ki. [10]  Her 10 hemşireden 4’u hala okul sağlık hizmetleri (sklehelsetjenesten) veya gençler için sağlık istasyonlarına (helsestasjon) dönmemiş durumda. Bunlar hala koronayla ilgili olarak ateş ölçme, hastalığın bulaşma izini sürme (smittespring) gibi görevlerdeler.

Sağlık hizmetlerinin ertelenmesinin en önemli sebepleri, hastanelerin koronayla mücadele edebilmek için diğer alanlardaki kapasitelerini düşürmeleri ve karantina yüzünden hastane çalışanlarının göreve gelememeleri. Hastanelerden korona bakımı için 4500 hasta kapasitesi ayırmaları istenmiş, hastanelerde aynı anda bakım gören toplam hasta sayısı 325’i aşmamış. Karantina kuralları yüzünden 10 000 hastane çalışanı da görevlerine gelememiş.


Spor

Kitle sporları uzun süredir ara vermişlerdi, biliyorsun. Norveçliler sporcu bir millet. Şimdi kitle sporları üzerindeki kısıtlamaların yavaş yavaş kaldırılması, Norveçlileri çok mutlu ediyor. 2020-2021 sezonunda Kayakta Dünya Kupasını, Yaz Olimpiyatlarını, iki adet Avrupa Futbol Kupasını, Kış Olimpiyatlarını ve Futbolda Dünya Kupasını sabırsızlıkla bekliyorlar. J

Spor salonları da 15 Haziran’da açıldı. Yeni yapılan bir araştırma, spor salonlarının kapatılmasının gerekmemiş olabileceğini gösteriyor. [11] Ancak şu anda uygulanan önlemlere uymak şartıyla:
·      Yerde yapılan hareketlerde herkesin arasında 1 metre olacak
·      Çok yoğun aktivitelerde (aerobics, hoplayıp zıplamak gibi) mesafe 2 metre olacak
·      El ve yüzeylerde temizliğe çok dikkat edilecek
·      Soyunma odaları açık, sauna ve duşlar kapalı olacak
Ama korona vakaları daha yüksek sayıda olsaydı, ayni şeylerin söylenip  söylenemeyeceği tam bilinemiyor.

Çocuklar ve gençler

Oslo’da korona yüzünden normal Yaz Okulu yapılamıyor, ama yine de 21 yerde, okullar ile mahalli yönetimler (bydelene) 5. ile 10. sınıf arasındaki öğrencilere bir çeşit yaz okulu sunabiliyoruz.

Kültür ve sanat

Kültür sektöründe, ışık, ses ve sahne düzeni alanlarında çalışanlarla, lokallerini sanat ve kültür aranjmanlarina kiralayanlara destek çıktı. Bunun yanında sanatçılar, ajentalar, film dağıtımcıları da kaybettikleri kazançlarının % 50’ye kadarını devletten karşılayabilecekler.

Gönüllü girişimler (“loppemarked” gibi), müzeler vs. gibi bilet gelirlerinden olanlar da kayıplarının %70’e kadarını karşılayabilecekler.

 Medya sektörü de, % 15’den çok gelir kaybına uğramışsa, bu kaybın % 60’a kadarını karşılayabilecek. [12]

 

Yurt dışına seyahat

Şu anda Norveç hala, Avrupa’nın sınırlarını en çok kapamış ülkesi. [13] Sadece İzlanda, Finlandiya ve Danimarka’ya, dönünce karantinaya girmeden gitmemize izin var.

 Norveç’in bir ülkeye gidiş gelişleri serbest bırakması için, gidilen yerde:
·      son iki hafta içindeki yeni vaka sayısının 100 000 kişide 20’yi geçmemesi,
·      son iki haftada yoğun bakıma yatırılanların 100 000 kişide 0,5 kişiyi geçmemesi
·      pozitif test sonuçlarının % 5’i geçmemesi
·      Hastalık belirtileri gösteren herkesin test edilebiliyor olması
·      Testi pozitif çıkanların, hastalığı nereden kaptığının izinin sürülebilmesi
·      O ülkeye seyahat edecek olanlar için korona bilgileri içeren bilgilerin veriliyor olması gerekiyor.

Pek çok ülke gibi Türkiye’de de bu kriterler yerine gelmediği için, Türkiye hala hükümetin gidilmesini önermediği ülkeler arasında yer alıyor.

Hükümet 15 Temmuz’dan itibaren başka ülkelere gidebilmenin önünü açacağa benziyor. Sağlık Bakanı Bent Høie’nin Perşembe günü yaptığı açıklamaya göre, muhtemelen, örneğin Almanya “yeşil”, Portekiz “kırmızı”, İspanya ise “gri” olacak. Ancak durumun sürekli değiştiğini, bu bakımdan 10 Temmuz’da Avrupa Birliği’ndeki ülkelerde durumun nasıl olduğuna yeniden bakılacağını söyledi. Ayrıca, bazı ülkelere gidişlerde açılma olacaksa da, hükümet hala yurt dışına çıkılmasını desteklemiyor. Yurt dışına, mesela Almanya’ya gittiğiniz anda, dönüşte karantinaya girme zorunluluğu olmasa da, belki siz oradayken korona vakalarında ani bir artış olursa, donduğunuz an yine de karantinaya girmeniz gerekebilir. Yani kurallar her an değişebilir. Hala bu riskleri göze almamız gerekiyor.

 Hemşireler Sendikası (Sjukepleiarforbundet) sonbahara yeni bir korona dalgası gelebileceği için, yurt dışına gidişlerin açılmasını riskli buluyor. [14]

Bu arada tüm Avrupa yavaş yavaş açılırken, İsveç bu açılmanın dışında kalıyor. The New Tork Times gazetesi, İsveç için “Iskandinavya’nin tecridi” deyimini kullanmış. Bildiğiniz gibi İsveç’te, Norveç ve diğer İskandinav ülkelerinden farklı bir strateji uygulandı. Bizde okullar, restoranlar vs. her yer kapatılırken, onlarda açık kaldı. Böylelikle “halk bağışıklığı” nın daha çabuk sağlanacağını düşündüler. Ancak şimdi bunun yanlış bir strateji olduğunu, kendileri de kabul ediyorlar. Geçtiğimiz Perşembe günü İsveç’te koronadan toplam ölen sayısı 5230 iken, bu sayı Danimarka’da 603, Norveç’te 249, Finlandiya’da 327 ve İzlanda’da 10. İsveç, turizmde ciddi bir kayba uğruyor. Bizlerin de İsveç’e gidiş gelişleri kısıtlanmış oldu.

Başbakan Erna Solberg, bu yaz tatil için en güvenli ülkenin Norveç olduğunu söylüyor. Kendisi de daha önceden ayarladığı İspanya seyahatini iptal etmiş.

Nitekim Dünya Sağlık Orgutu’nden (WHO) Perşembe günü verilen bilgiye göre, geçtiğimiz hafta Avrupa’daki tüm ülkelerde korona vakalarında artış gözlendi [15]. örneğin Almanya’nın bazı şehirlerinde ani bir artış oldu. Almanya’da meşhur “reprodüksiyon sayısı” 2,88’e çıkmış durumda. Bu, her 100 korona hastasının hastalığı ortalama 288 kişiye bulaştırdığı anlamına geliyor! Oysa, bildiğimiz gibi, hastalık sayısının geriye gitmesi için bu sayının 1’in altında olması lazım. Yani dikkatli olmaya devam!

 Bu arada Norveç’te turizm açısından önemli bir gelişme, yolcu gemilerinin Norveç sahillerinde gezmesine izin çıkması oldu. Bu gemiler kıyıya yanaşmadan, yolcuları indirmeden sahillerde dolaşabilecekler. Bunlardan ilki Cuma günü Hamburg’dan kalkan bir yolcu gemisi olacak. [16]

Norveç’te yazı geçirip Oslo civarında doğada gezinti yapmak isteyenlere Internette turorientering.no adresine gitmelerini öneririm. Bu sitede tam 834 adet tur önerisi var. Bu turlarda kullanılabilecek haritaları da aynı siteden indirebiliyorsunuz. [17]

 

Krizin ekonomik sonuçları

Haftanın en önemli gelişmelerinden biri, NAV şefi Sigrun Vågeng’in istifası oldu. Vågeng, görevini terk etmeden yaptığı açıklamada, korona sırasında para ve maaş ödemelerinde yaşanan sıkıntıların sorumlusu olarak politikacıları gösterdi. [18] “Böyle durumlarda bulunacak çözümler basit olmalı”, dedi. Stortinget’nin detaylı ve karmaşık bir çözümü NAV’a dayattığını ima etti.

 Bu bağlamda bağımsız bir korona komisyonu tarafından hazırlanan, Norveç makamlarının korona krizini nasıl idare ettiklerine dair bir raporun 2021’de yayınlanacağını hatırlatalım.

 SAS, Norveç, İsveç ve Danimarka’da 560 pilotunu işten çıkarıyor.[19]  Şu an itibariyle NAV’a kayıtlı 289 000 işsiz var. Bu sayı geçen haftaya göre 15 000 kişi daha az.

Parlamentoda SV’nin de içinde olduğu çoğunluk, Ap, Sp, SV, Rødt ve Frp, işten ayrılanların izin süresinin 26 haftadan 52 haftaya çıkartılması için uğraşıyor. Bu kararın yazdan önce alınması için hükümeti zorluyoruz.




[1] NRK.no, 28.6.2020
[2] VG, 27.6.2020
[3] Aftenposten, 27.6.2020
[4] VG, 27.6.2020
[5] NRK.no, 28.6.2020
[6] NRK.no, 27.6.2020
[7] NRK.no, 26.6.2020
[8] Aftenposten, 25.6.2020
[10] Aftenposten, 26.6.2020
[11] Aftenposten, 27.6.2020
[12] Aftenposten, 27.6.2020
[13] Aftenposten. 19.6.2020
[14] NRK.no, 25.6.2020
[15] Aftenposten, 27.6.2020
[16] Afenposten, 25.6.2020
[17] Aftenposten, 24.6.2020
[18] Aftenposten, 25.6.2020
[19] Aftenposten, 27.6.2020