Norveç sarı, ama her an kırmızı olabilir. Otobüslerde sayılmak bir işe yarayacak mı?

Halk Sağlık Enstitüsü bizi sayıyor! Trafiğin yoğun olduğu saatlerde, toplu taşım araçlarında ne ölçüde maske kullanıldığını tespit etmek üzere yapılan araştırmanın bir parçası bu. Halihazırda sarı renk olan, yani 100.000 kişide 20’den az kişinin corona virüsü taşıdığı Norveç, her an kırmızı olabilir. Çünkü Norveç’te bu oran 20’ye çok yakın: 16,4. Peki otobüslerde maske takıp takmadığımızın sayılması ne işe yarayacak?

Koronayla ilgili bu ve bunun gibi güncel sorulara cevap getirmek üzere bu akşam, 30 Ağustos, Norvec saatiyle saat 22, Türkiye saatiyle 23’de yine Radio inter fm 105.8 de beraberiz. Radyoyu internet üzerinden, http://interfm.no/nettradio/nettradio/ adresinden dinleyebilirsiniz. Programdan sonra konuşmanın metnini aşağıda bulabilirsiniz. (En oppsummering på siste ukens hendelser knyttet til korona, helse- og økonomikrisen i Norge og i Oslo - på mitt morsmål, tyrkisk.)

Merhabalar,

Bu akşamki programımızda yine koronanın Oslo ve Norveç’te geçen haftadan bu yana hangi seviyede olduğundan, yurtdışına giriş çıkışlardan, Oslo Belediyesi'nde ve devletteki yeni uygulamalardan, korona krizinin okullarda, ekonomide, kültürdeki yansımalarından söz edeceğiz. Süremiz sınırlı olduğu için bu konulara kısa kısa değineceğiz.

Ağustos ayı

Söze, Ağustos ayının genel bir değerlendirmesini yaparak başlayalım.

Ağustos ayında Norveç’te tam 32 corona yayılma olayı kontrol altına alındı, bastırıldı. Bunlardan en büyüğü, Askim’de 4 Ağustos‘ta başladı ve tam 100 kişi de corona görülmesine yol açtı. Bundan üç hafta sonra ise Ağustos ayındaki tüm corona yayılma vakaları kontrol altına alınmıştı! Peki dünyada corona hızla yayılırken, Norveç’te ne yapılıyor da bu kadar çabuk kontrol altına alınabiliyor durum? 

Bunun cevabını beş noktada topluyor Halk Sağlığı Enstitüsü:

• önemli kararların çabuk alınması
• çok miktarda test yapmak
• Etkin bir şekilde yayılmanın izini sürebilmek
• Salgın konusunda gizli kapaklı davranmamak, açık olmak
• Güven

Askim’de de Corona ortaya çıkınca hemen yuvalar, restoranlar, vs. kapatılmış. Bütün arajmanlar, festivaller, spor olayları ertelenmiş. Hastaneler ziyarete gelenleri kabul etmemeye başlamış, tüm çalışanlar maske takmaya başlamış. Plajlar bile kapatılmış. 9 Ağustos tan itibaren insanların bir araya gelebileceği her türlü yer kapatılmış, alışveriş dükkanları haricinde. Bu şekilde bir hafta geçmeden tekrar her yer açılabilirmiş!

Ağustos’taki 1202 yeni korona vakasının %23,2’si, yani 194 kişi yurt dışından getirmiş. %76,6 sı ise Norveç’in içinde koronaya yakalanmış. Korona vakalarının yarısında ailenin diğer fertlerinden bulaşma görülüyor. %20’si civarında özel arajmanlarda bir araya gelindiğinde bulaşmış, gerisi ise işte okulda ya da dışarıdaki mekanlarda bulaşmış.

Ağustostaki vakalarda en çok bahsedilenlerden biri de, Tromsø’de, Hurtigruten gemisindeki olay oldu. Başlangıçta geç kalınmasına rağmen, üç hafta içersinde tam 69 belediyede olayla mücadeleye girişildi ve müthiş kaynaklar kullanılarak üç hafta içersinde salgın önlendi. Hatta bunun için kullanılan malzemelerin dökümü bile yapılmış: 1011 adet özel Ceket, 467 adet özel giysi, 900 adet ayağa geçirilen koruyucu, 4114 adet eldiven, 57 litre dezenfektan, vs. Yani salgınla mücadele sadece sağlık personeli bakımından değil kullanılan malzemeler bakımından da pahalıya mal oluyor.

Ağustostaki vakaların en büyükleri yine yabancı kökenli vatandaşların ya da yurtdışına gidip gelenlerin arasından çıktı: Ağustos ayındaki 1202 vakadan yüzde 39’u, Norveç dışında doğmuş kişiler arasında görüldü. Olayların büyümeme nedeni, korona görülen durumlarda hemen karantinaya girilmesi oldu.

Bulaşıcı hastalıkların izini sürme prosedürü kullanıldığında, Norveç’te Ağustos ayında uçak, tren ve otobüslerde 53 coronalı yolcunun olmuş olduğu tespit edildi.: Bunların 45’i uçak, dördü feribot, ikisi otobüs ve ikisi de tren kullanmış. Sağlık makamları şu ana dek bu kişilerin yakınında olan 1300 kişiyi test etti.: Bu kişininlerin yakınındaki 300 kişiden %98’i tamamen sağlıklıydı, yani sadece altı kişide korona bulundu. Yani 53 koronalı yolcu altı kişi de daha korona olmasına yol açtı.

Vakaların çoğu SAS ve Norwegian’da görüldü. Ağustos'ta Antalya’dan Gardermoen’a gelen uçaklardan üç Norwegian DY1261 uçağında korona vakası görüldü. 

Norveç’e gelen yolcular havaalanlarında test olabiliyorlar. 25 Ağustos’a dek 8600 yolcu kendine test yaptırdı, bunlardan 20 kişide, yani %0,23’ünde corona görüldü.

Sığınak partisi

Geçen hafta kullanılmayan ve aslında mağara olan bir sığınakta bir parti yapılmıştı ve bu partide zehirlenen pek çok kişi olmuştu. Şimdi bu sığınağın kapıları tekrar özenle kapatılıyor. İçeri girmek için alet kullanıldığı tespit edilen sığınaktaki eğlence sonrasında, 25 kişi ve 2 polis zehirlenme sebebiyle acil servise (legevakten) getirilmişti. Partiye katılanlardan bazıları hala Ullevål Hastanesi’nde bakım görmekte. İki kişi hakkında soruşturma açıldı ve polis halen neler olup bittiğini araştırmak meşgul.

Bu olay tekrar, restoran ve pubların saat 12:00’de kapatılmasının, içki içmeye devam etmek isteyenleri özel mekanlarda, evlerde toplanmaya mecbur bıraktığını ve bunun da dışarıda içmekten daha tehlikeli bir durum arz ettiğini söyleyenlerin haklı olduğunu gösterdi. Nitekim Oslo yerel yönetimi başkanı Raymond Johansen, bu olayı örnek göstererek devletten tekrar bu kuralı değiştirmesini, Dışarıda içki içilecek yerlerin saat 2 veya 3’e kadar açık olmasını istedi.

Yine örneğin Cumartesi günü Trondheim’daki St. Olav hastanesi anestezi bölümünde  bir çalışanda korona çıkınca 18 kişinin karantinaya alınması gibi olaylar ne yazık ki hala devam ediyor ama, Ağustos ayındaki tüm korona vakalarının bastırılması pek çok açıdan umut verici.

Norveç’te rakamlar

5 Eylül itibari ile Norveç’te şu ana kadar 11.160 kişi de korona görüldü. Bu kişilerin yaş ortalaması 43 idi. Bu kişilerin 5727’si erkek, 5433’ü ise kadındı. Şu ana dek 232 kişi yoğun bakımda tedavi gördü. Perşembe günü itibari ile 16 kişi hastanede bakım görmekte. Ve şu ana dek 264 kişi hayatını kaybetmiş durumda. Hayatını kaybedenlerin çoğunluğu 80 ila 84 yaş grubu arasında. Tüm test edilen kişi sayısı ise 777.459.

Son haftadaki istatistik: https://www.fhi.no/publ/2020/koronavirus-ukerapporter/

Kısaca, geçen haftaya göre yeni vaka sayısında 356’dan 374’e hafif bir artış var. Ama test sayısında çok fazla artış olduğu gözünle alınırsa, bu artış aslında çok fazla değil. Ancak, sevindirici olan, bu yeni vakalarda hastaneye yatma ve yoğun bakıma alma sayılarında yükselme yok bunun bir nedeni virüsün daha çok gençler arasında yayılması olabileceği gibi, bir başka nedeni de erken teşhis sayesinde fazla büyümeden tedavi edilebilmesi olarak görünüyor.

Maske kullananlar sayılıyor!

Halk Sağlığı Enstitüsü, FHI, bizi sayıyor! Trafiğin yoğun olduğu saatlerde toplu taşıma araçlarında ne ölçüde maske kullanıldığını tespit etmek üzere araştırma yapıyor. Araştırmanın bir parçası olarak görevliler, araçta kaç kişi olduğunu ve bunlardan kaçının maske kullandığını sayacaklar. Amaç, kimseyİ maske kullanmadığı için suçlamak vs. değil, sadece sayarak toplumun ne kadarının maske tavsiyesine uyduğunu saptamak. Bu araştırmanın sonuçları yakın zamanda açıklanacak ve Halk Sağlık Enstitüsü’nün Sağlık bakanına maske kullanma ya da kullanmama konusundaki tavsiyelerini etkileyecek.

Test

Norveç’te şu ana kadar olmadığı kadar çok sayıda test yapılmakta. Bugüne kadar 750.000 Norveçli test edilmiş durumda. Tüm bu testler, biyoloji mühendisleri (biolngeniør) tarafından analiz ediliyor.

Geçtiğimiz hafta Norveç’te yeni bir rekor kırıldı: tam 84.500 kişi COVID-19 testi oldu. Bu da tüm nüfusun %1,5 buçuğuna karşılık geliyor. Yani her 100 kişiden 1,5 kişi corona olup olmadığını merak ettiği için test yaptırdı geçtiğimiz hafta. Şimdi grip sezonu başladığında solunum yolu enfeksiyonları arttığında bu oran haftada %5’e çıkabilir. Biyoloji mühendisleri, bu durumun diğer hastalıkların testini yapma kapasitesini de azaltacağından endişeliler.

Bir testin maliyeti 150 ila 350 kron arasında değişiyor. Öte yandan hastalığın bulaşması çabuk önlendiğinde, bunun ekonomik olarak getirisi elbette test giderlerinden çok daha yüksek: okullar ve yuvalar açık kalabiliyor, o zaman herkes işine gidebiliyor, toplum normal düzeninde işlemeye devam edebiliyor. O yüzden test çok önemli.

Biyoloji mühendislerinin test kapasitesine yönelik bu endişelerini, halk sağlığı enstitüsü, %5’lik test kapasitesinin yeterli olmayacağı durumlarda başka çözümler de bulunabileceğini, örneğin başka test sistemlerinin kullanılabileceğini söylüyorlar.

Osloda yeterince test kapasitesi olmadığından yakınıyorduk ancak geçtiğimiz Salı günü Oslo belediyesi olarak, hem şu an için gerekli kapasiteyi tamamladık hem de gerekirse oslo’nun yüzde beşini yani 35.000 kişiyi test edebilme kapasitesine nasıl ulaşacağımızı anlatan planı sunduk. 

Şu an itibari ile Osloda fazlasıyla test kapasitesi var ve test için bekleme süresi maksimum bir iş günü. Bu planın en önemli parçası belediyenin, şu an var olan test istasyonları ve ateş ölçme polikliniklerine ek olarak gerekirse dört tane yeni test merkezi açabilecek olması. Bunlar da: Bryn, Skullerud, Lindern ve Groruddalen. Aynı zamanda sağlık personeli dışında kişilerin de test yapabilmesi için imkan sağlayacak, böylelikle sağlık hizmetleri daha az aksamış olacak. Belediye aynı zamanda gerektiği zaman bir kişinin iki kez test edilmesi için de imkan sağlayacak.

Norveç’e giriş çıkışlar ve dünyada durum

Cumartesi günü itibari ile birkaç ülke dışında Avrupa’daki tüm ülkeler kırmızıydi. Geçen hafta sarı olup bu hafta kırmızı olan ülkeler İtalya ve Slovenya. Sarı olan ülkeler ise: Norveç, İsveç için kuzey bölgeleri, Güney Danimarka, Finlandiya Estonya, Latviya, Litvanya ve Macaristan. Balkan ülkelerinden bazıları ve Türkiye, yeterli data olmaması sebebiyle gri. Ancak bu gri ülkelerden Norveç‘e gelindiğinde de, kırmızı ülkelerden gelenlerin de olduğu gibi karantinaya girmek zorunda.

Norveç de kırmızı seviye yaklaşıyor ne yazık ki. Kırmızı olmanın kriteri Son iki haftada 100.000 kişide 20 den çok kişi de corona görülmesiydi. Norveç’te bu sayı şu an itibari ile 16,4.

İtalya’nın eski başbakanı Berlusconi (83) de corona sebebiyle hastanede bakım görüyor.

Şu anda dünyada en çok komit 19 vakasının görüldüğü ülke Hindistan. Geçtiğimiz pazar itibari ile Bir günde bir gün de en çok vaka sayısı 78.761 olarak Hindistan‘da görüldü. Son günlerde dünyadaki corona vakalarının üçte birinden çoğu Hindistan’da görülüyor. Toplam vaka sayısı ise 3 milyonu geçti.

Yunanistan’daki Moriya mülteci kampında ilk koruna vakası görüldü. Kampta sağlık hizmetleri hiç olmadığı için bir korona salgınının çok çok kötü sonuçlar vermesi düşünülebilir. Lesbos‘daki Moriya kampında 12.700 mülteci var. Kampın kapasitesi ise sadece 2800!

Korona tedavisinde yeni bir ilaç

Dünya sağlık örgütüu, Deksametason adlı bir ilaç için, rekor kısa sürede yeşil ışık verdi. Bu steroid ilaç en kötü durumdaki hastaların hayatını kurtarma şansını %21 oranında artırabiliyor. Bu dört steroid için geçerli: Deksametason, prednison, metylprednisolon ve hydrokortison.Bu ilaçların dördü de Norveç’te kullanılmakta, ancak şu ana dek sadece Deksametason Covid-19 hastalarına kullanıldı. Recovery araştırmasına göre, bu ilaç salgının başlangıcından beri kullanılsaydı İngiltere’de 5000 kişinin hayatı kurtarılmış olabilirdi.

Krizin diğer sonuçları

Toplu taşımacılık zarar etmeye devam ediyor.

Color Line 300 kişiyi işten çıkarıyor.

NAV’da yapılması gereken tüm ödemeler yapılmış ve işler tekrar normal dönmüş görünüyor.

Norveç deniz ürünleri ihracatında geçen seneki Ağustos'a göre %14 dolayında düşüş oldu. Bu da korona salgının sonuçlarından biri: hem talep düştüğü için, hem de Norveç kronu diğer kurlara göre çok değer kazandığı için.

Kültür ve sanat emekçileri de koronadan zarar görmeye devam ediyor. Bu yılın ilk dört ayı içersinde sanatsal harcamalarda %30 oranında düşme görülmüş. Sanatçıları ve kültür emekçileri desteklemek üzere devletin sağladığı bir takım ek imkanlar var. Bunları ayrıntılı olarak görmek istersiniz, Aftenposten 2 Eylül tarihli Aftenposten gazetesine 30 ve 31. sayfaları bakmanızı öneririm. Devletin sağladığı imkanlara ek olarak Oslo'daki kültür müdürlüğü de sanat ve kültür için “çeşitli yardım“ (Diversestipend) kategorisinde burs veriyor. Bunun başvurusu süresi de 15 Eylül.

Bu arada spor dükkanları korona döneminde çok iyi satış yaptılar: evde kullanılabilecek spor aletleri, bisikletler, yürüyüş malzemeleri satışında büyük bir artış oldu. 2020 yılında Norveç’te en az 80.000 kadar elektrikli bisiklet satılacağı tahmin ediliyor. 

😊

Önümüzdeki pazar tekrar görüşmek üzere hepinize sağlıklı bir hafta diliyorum. Ellerimizi temiz tutmaya, diğer insanlarla aramızda en az 1 metre olmasına dikkat etmeye, gerektiği durumlarda maske kullanmaya ve kendimizi iyi hissetmediğimiz zaman kendimizi izole edip evden çıkmamaya devam!